Gıda ve İklim: Gıdanın Çevre Üzerindeki Etkisi

İnsanlar çok gıda tüketir. Hepsini yetiştirmek için tarım veya çiftçilik adı verilen bir sürece güveniyoruz. Ölçeği göz önüne alındığında, tarımın gezegenimizi etkilemesi şaşırtıcı değil. Kimyasal kirlilik, su tüketimi, biyoçeşitlilik kaybı ve diğer çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerin yanı sıra tarım, iklim değişikliğine büyük ölçüde sebep oluyor.

Gıda tedarik zincirinden kaynaklanan bu emisyonların %82-58'i doğrudan emisyonlardan ve %24'ü arazi kullanımı değişikliğinden (aşağıdaki dairesel grafiğin turuncu, yeşil ve sarı dilimleri) tarım sorumludur.

Büyütmek için tıklayın

Peki bu emisyonlar nereden geliyor?

Çiftlik işletmek için enerji gerekir. Bugün, bu enerjinin çoğu, atmosfere CO₂ salan fosil yakıtların yakılmasından gelmektedir.

Tarımda kullanılan kimyasalların çoğunun üretimi için de önemli miktarda enerji gerekir.

Gübre gibi organik gübrelere ek olarak, çiftçiler bitkilerin daha büyük, daha güçlü ve daha hızlı büyümesine yardımcı olmak için genellikle yapay gübreler: belirli besinler içerikli üretilmiş kimyasallara güvenirler.

Büyütmek için tıklayın

Yapay gübreler son derece yararlı olsa da, yalnızca üretimleri küresel CO₂ emisyonlarının %1,4'ünden sorumludur.

Sadece bu değil, aynı zamanda gübrelerin kullanılma şekli, çoğu mahsulün uygulanan gübrenin %50'sinden daha azını kullandığı anlamına gelmekte. Artakalan gübre genellikle toprak mikrobu tarafından azot protoksit (N₂O) olarak ayrıştırılır: 100 yıllık bir zaman diliminde CO₂'den 300 kat daha güçlü bir ısınma etkisine sahip bir sera gazı.

Aşırı gübre ayrıca nehirlere ve göllere de sürüklenebilir. Bu bir problemdir çünkü gübrenin içindeki besinler su yüzeyindeki alg ve planktonları besleyerek bunların kontrolsüz bir şekilde büyümesine ve "alg patlaması" denen şeyi yaratmasına neden olur. Bu, güneş ışığının sudan geçmesini engeller. Güneş ışığı olmadan bitkiler ölür ve sonunda algler de ölür.
Bu bitki maddesi, suda kalan oksijeni kullanarak bakteriler tarafından parçalanır; neticede orada yaşayan balıkların ve diğer suda yaşayan organizmaların boğulmasına neden olabilir.

Büyütmek için tıklayın

Haşere ilaçları, çiftçiler tarafından kullanılan başka bir kimyasaldır. Bunlar mahsulleri hastalık, yabani otlar ve bitki yiyen böceklerden korur.

Ancak gübrelerde olduğu gibi bu kimyasalların da üretilmesi için enerji gerekir. Ayrıca birçok bitkinin üremesine yardımcı olan polen yayıcı ve toprakları sağlıklı ve verimli tutan mikroplar da dâhil olmak üzere diğer birçok vahşi yaşam türü için de zehirlidirler.

Tarım, sera gazları azot protoksit (N₂O) ve metan (CH₄) en büyük emisyon kaynağı olup, bu gazların insan kaynaklı emisyonlarının sırasıyla %78 ve %45'ini oluşturmaktadır.

N₂O'nun yapay gübrelerden nasıl salınabileceğini zaten tartışmıştık. Ancak CO₂ dışı emisyonlar başka nereden geliyor? Aşağıdaki grafiğe bir göz atalım:

Büyütmek için tıklayın

Gıda üretiminden kaynaklanan emisyonların yaklaşık dörtte biri, tarım için arazileri temizlerken salınıyor.

Tarım, kalıcı olarak veya sınırlandırılmamış Dünya'nın yaşanabilir arazisinin %50'sini kullanır ve yaklaşık küresel ormansızlaşma'nın neredeyse %90'ından sorumludur.

Büyütmek için tıklayın

Ağaçların yerini alan ekinler daha az karbon depolar ve toprağı bir arada tutmada o kadar iyi değildir. Bu, toprağı kararsız hale getirir ve bozulması ile sonuçlanır, bu da gıda yetiştirmeyi zorlaştırır. Toprak bozulması; heyelan, sel ve toz fırtınalarına neden olma potansiyeli ile de tehlikeli olabilir.

Büyütmek için tıklayın

Su Dünya yüzeyinin %71'ini oluştururken, bunun sadece %3'ünü içmek, yıkamak ve mahsulleri sulamak için kullandığımız tatlı su oluşturur. Tatlı suyun yaklaşık üçte ikisi buzda hapsedilir, yani küresel suyun sadece %1'i, insanlar tarafından doğrudan kullanım için erişilebilirdir.

Tarım diğer tüm endüstrilerden daha fazla tatlı su kullanır, ki bu küresel tatlı su kullanımının %70'inden fazlasını oluşturur.

Buna daha detaylı bakalım:

Büyütmek için tıklayın

Ve tek bir çikolata yapmak için binlerce litre su kullanılırken, 4 kişiden 1'i güvenli içme suyuna bile erişemiyor. İklim değişikliği bu kıtlıkları daha da kötüleştirecektir.

2050 yılına kadar, küresel nüfus 9,7 milyara ulaşacak ve büyüyen nüfusumuzu beslemek için gıda üretiminin %70 artması gerektiği tahmin ediliyor (2005'e kıyasla). Ancak tarım zaten kaynaklarımızı ve gezegenimizi bu kadar zorlarken bunu nasıl başarabiliriz?

Hızlıca özetleyelim. Bugünlerde tarım:

• Küresel sera gazı emisyonlarının %21'i salıyor (yani gıda tedariğimizden kaynaklanan emisyonların %82'sini)
• Çok enerji kullanır
• Ekosistemlere zarar verir
• Dünya'nın yaşanabilir topraklarının %50'sini kullanır
• Toprağı bozar, bu da CO₂ salarak bitkilerin büyümesini zorlaştırır
• Küresel tatlı su kullanımının %70'ini oluşturur

Tarım daha sürdürülebilir olsaydı, kaynakları tüketmeden de aynı topraklarda süresiz olarak gıda üretimi yapılabilirdi. Sürdürülebilir tarım, iklim değişikliği karşısında kendimizi beslemeye devam etmek istiyorsak gerekli olacaktır, ki çevresel değişime karşı daha az savunmasızdır.

Sonraki bölümlerde, çiftçilerin ve tüketicilerin gıda üretimini daha sürdürülebilir hale getirmek için neler yapabileceklerine bakacağız.