Тамак-аш жана мал чарбачылык

Антропогендик парник газдарынын эмиссияларынын 14,5%ы мал чарбачылыгынан улам келим чыгат<a href='http://www.fao.org/3/i3437e/i3437e.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>,бирок мал чарбачылыгы дүйнөдөгү калориянын 18%ын гана камсыздаганына карабастан, мал багууга чарба жерлеринин 77%ы кетет<a href='https://ourworldindata.org/land-use#' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.Мунун башкы себеби жерлердин көбү малга тоют өстүрүү жана малдардын өзүн багуу үчүн колдонулат.

Чындыгында, тоют өндүрүшүнөн пайда болгон эмиссиялар мал чарбачылыгынан чыккан эмиссиялардын 41%ын түзөт<a href='http://www.fao.org/gleam/results/en/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Ал сөөк жана кемирчек сыяктуу жаныбардын жегенге жараксыз бөлүктөрүн куруу үчүн колдонулат

Ал түшүмдү кайра иштетүү учурунда жоголот

Жаныбарлар муну тирүү калуу үчүн, кыймылдоо үчүн жана жылуулукту сактоо үчүн колдонушат.

Бул этти энергия алуунун абдан натыйжасыз жолуна айлантат<a href='https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/8/3/034015' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.annualreviews.org/doi/full/10.1146/annurev-environ-020411-130608' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Бардык жаныбар азыктары бирдей жаманбы?

Жумуртка Жумурткалар

(Кепшөөчү) жаныбарлар катары таанылган уйлар жана койлор башка жаныбарлардан алынган азыктарга караганда эмиссияга көбүрөөк салым кошушат<a href='http://www.fao.org/gleam/results/en/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Бул негизинен алардын тамак сиңирүүсүнө байланыштуу.

Алардын чөп менен саманды аш кылуусу ичеги ферментациясы деп аталган процесстен көз каранды, ал эми бул процесс алардын курсагында жашаган миллиондогон микробдор тарабынан ишке ашат. Бул процесс учурунда микробдор метанды (CO₂<a href='https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5837998/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a> ден кыйла күчтүүрөөк келген парник газын) бөлүп чыгарышат, андан соң метан парник газы кепшөөчү кекиргенде сыртка кое берилет<a href='http://www.fao.org/3/a0701e/a0701e07.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='http://www.fao.org/gleam/results/en/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Малдын кыгы жана кыкты башкаруу CH₄ эмиссияларынын жогорулашына өбөлгө түзөт, ошондой эле парник газы болуп эсептелинген азот кычкылын (N₂O) бөлүп чыгарат<a href='http://www.fao.org/gleam/results/en/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='http://www.fao.org/3/i3437e/i3437e.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Жалпысынан алганда, кепшөөчү жаныбарлар жыл сайын 2,7 гт CO₂-экв CH₄ бөлүп чыгарышат, ал эми бул адам баласынын иш-аракеттеринен улам бөлүнүп чыккан парник газынын эмиссияларынын жалпы көлөмүнүн болжол менен 5,5%ын түзөт<a href='https://www.ccacoalition.org/en/resources/reducing-enteric-methane-improving-food-security-and-livelihoods' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>!

Ал эми балык жөнүндө эмне айталабыз?

Адамдардын 20%ы белоктун негизги булагы катары деңиз азыктарына таянышат<a href='https://nicholasinstitute.duke.edu/sites/default/files/publications/contribution_of_fisheries_to_food_and_nutrition_security_0.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Бирок, жапайы балыктардын популяциясынын үчтөн бири ашыкча иштетилген<a href='https://ipbes.net/news/Media-Release-Global-Assessment' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>, башкача айтканда, балыктардын көбөйүп калыбына келүүсүнө караганда деңизден кармалып алынышы тезирээк жүрөт<a href='https://ipbes.net/news/Media-Release-Global-Assessment' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Жапайы балыктарга коркунуч туудургандан тышкары, балык уулоонун айрым ыкмалары деңиз түбүн бузуп, анда сакталып келген көмүртектин атмосферага бөлүнүп чыгышына себеп болууда<a href='https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212041618300536?via%3Dihub' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.pnas.org/content/111/24/8861' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Балык чарбаларына орун камдоо көбүнчө мангр токойлору сыяктуу көмүртек сактоочу табигый чөйрөлөрдү жок кылуу менен коштолот.

Балыктар метанды көп бөлүп чыгарат

Балык азыгы чарбадан жапайы жаратылышка агып кеткенде, жергиликтүү балык популяциялары өтө тез өсөт.

Балык чарбасында колдонулган калдыктар жана химиялык заттар курчап турган айлана-чөйрөгө агып кетүүсү мүмкүн

Жаныбарлар азыктарын дагы да туруктууу кыла алабызбы?

Мал чарбасынан бөлүнүп чыккан эмиссияларды азайтуунун жолу эттин керектелишин кыскартуу экендиги талашсыз болсо керек. Мал этин керектөөдөн баш тартуу менен азык-түлүк жаатынан чыккан парник газдарынын эмиссияларын дээрлик 50%га азайта алмакпыз<a href='https://science.sciencemag.org/content/sci/360/6392/987.full.pdf?casa_token=HfilDLPwohkAAAAA:KFhDbCrJGnhje3CokKBGqPG1CC5NJ3XcKkU23fNqxWxxqY_qh7qUJh2C9lJewxwPm5sh_mkGi2PIe0M' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>!

Бирок мал азыктарына болгон суроо-талап дагы эле үзгүлтүккө учурабагандыктан, чарбачылар айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин азайтуу үчүн эмне кыла алышат? Мал чарбачылыгынан чыккан эмиссиялардын 85%ы малдын тоютунан жана анын сиңирилишинен келип чыгат, ошондуктан малдын тоютуна өзгөртүүлөрдү киргизүүнү баштоо жакшы кадам<a href='http://www.fao.org/gleam/results/en/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Мал-жандыктарды көбүрөөк кыйла сиңимдүү тоюттар менен азыктандыруу алардан метандын бөлүнүп чыгышын төмөндөтөт жана жаныбарлар тоютту сиңирүүгө азыраак энергия сарпташат<a href='https://academic.oup.com/af/article/9/1/69/5173494' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://pure.sruc.ac.uk/ws/files/15273403/14588.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Мисалы, уйдун азыктануусуна деңиз балырларын кошуу метан эмиссияларынын бөлүнүп чыгышын 50%дан ашыгыраак төмөндөтөт<a href='https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959652619321559' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>!

Түздөн-түз эмиссиялардын бөлүнүп чыгышын азайтуу менен бирге, малды туруктуу тоютттандырууга өтүү мал чарбачылыгы тарабынан ээленген жерлердин жана ресурстардын көлөмүн азайтат<a href='https://science.sciencemag.org/content/327/5967/812.full' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Мал-жандыктардын азыктануусун өзгөртүү - бул мал чарбачылыгынын айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин азайтуунун бир гана жолу. Башка чечимдер жөнүндө билүү үчүн ушул курстун "Өркүндөтүлгөн" версиясын карап чыгыңыз!

Мал чарбачылыгына кандай альтернативалар бар?

Ишканалар өсүмдүктөргө негизделген курамдык кошулмаларды айкалыштыруу жана иштеп чыгаруу аркылуу даамдары жана текстуралары кудум эле малдан өндүрүлгөн азыктардай болгон, айлана-чөйрөгө эч кандай таасир тийгизбеген, белокко бай азыктарды өндүрүүгө умтулушат<a href='https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2211912417300056' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Мындай өндүрүмдөрдүн көбү,алсак, кызылча ширеси "агып" турган бургерлерден<a href='https://movingmountainsfoods.com/product/burger/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.beyondmeat.com/about/our-ingredients/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a> баштап, маш буурчактан жасалган "жумурткаларга" чейин биздин супермаркеттерден эчак эле орун алышкан<a href='https://www.ju.st/en-us/products/consumer/egg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Башкалары мал этинин азыктык курамын түзгөн,ага даам берген белгилүү бир молекулаларды өндүрүү үчүн микробдорду генетикалык модификациялоодон өткөрүшкөн<a href='https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/yea.3308' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.perfectdayfoods.com/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.clarafoods.com/our-story' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Чындыгында, азыркы күндө илимпоздор этке химиялык жактан окшош азык-түлүк өндүрүү максатында жаныбарлардын клеткаларын лабораторияда өстүрө алышат<a href='https://www.embopress.org/doi/full/10.15252/embr.201847395#embr201847395-bib-0005R' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6078906/' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>! Бул кызыктуу долбоорлор жөнүндө көбүрөөк билүү үчүн ушул курстун "Өркүндөтүлгөн" версиясын карап чыгыңыз.

Мал чарбачылыгы парник газдарынын эмиссиясынын жана айлана-чөйрөнүн булганышынын негизги булактарынын бири. Мал чарбачылыгы тажрыйбасындагы өзгөрүүлөр бул тармактын биздин планетага тийгизген терс таасирин бир кыйла азайтышы мүмкүн, бирок фермерлер жалгыз алп уруша албайт!

Эт керектөөнү азайтуу жана өсүмдүктөргө негизделген диетага өтүү менен биз жеке көмүртек изибизди кыйла азайта алабыз<a href='https://eatforum.org/content/uploads/2019/07/EAT-Lancet_Commission_Summary_Report.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Азыр биз тамак-аш өндүрүшүнөн чыккан эмиссияларды талкуулап бүткөндүгүбүзгө байланыштуу, келгиле эми азык-түлүк менен камсыздоо чынжырынын калган бөлүгүн карап көрөлү.

Эт өндүрүү

Эт өндүрүү: Мал чарбачылык планетабызга канчалык зыяндуу?

Туруктуу тамак-аш?

Тамак-аш калдыктары

Тамак-аш жана климат

10 миллиард адамды багуу

Селекциялык асылдандыруу

Гентикалык инженерия (ГМО)

Балык уулоо жана айыл чарба

Малсыз эт өндүрүү?

Шаар чарбасы

Ачык көйгөйлөр

Prof. Paul Teng

Dr. Stephanie Roe

Prof. Hanna Tuomisto

Dr. Liz Specht

10 миллиард адамды туруктуу багуу? Эмнени өзгөртүү керек?