Səbəblər

Son hissədə emissiyaları onların hansı sektordan gəlməsinə görə kateqoriyalaşdırdıq. Son istifadə və ya fəaliyyət də daxil olmaqla emissiyalara nəzər yetirmənin başqa yolları da vardır. Bu, bütün sektorlardakı emissiyaları onların istifadə olunduğu sonuncu məhsula baxmaq üçün və ya fəaliyyətinə görə hissələrə bölür<a href='https://www.eea.europa.eu/publications/end-user-ghg-emissions-energy/full-report-end-user-ghg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Emissiyaları son istifadəyə görə kateqoriyalaşdırmaq nə səbəbə faydalıdır?

Emissiyaların son istifadəyə görə kateqoriyalaşdırılması bizə onların istehsalına səbəb olan xüsusi fəaliyyətlər və ya məhsulları daha yaxşı başa düşməyə imkan verir<a href='https://www.eea.europa.eu/publications/end-user-ghg-emissions-energy/full-report-end-user-ghg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Bu, onları necə azaltmağı öyrənə bilməyimiz üçün əlverişlidir. Misal olaraq, binaların enerji emissiyalarının 18%-ni təşkil etdiyinə şahid olacağıq<a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Bu məlumat hökumət orqanlarında səlahiyyətli şəxsləri binaların səmərəsiz qızdırılması və sərinləşdirilməsi nəticəsində daha az enerji sərf olunması baxımından izolyasiyanı təkmilləşdirməyə vadar edə bilər<a href='https://www.eea.europa.eu/publications/end-user-ghg-emissions-energy/full-report-end-user-ghg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Hansı məhsullar daha çox emissiyaya səbəb olur?

Əvvəlki fəsildə də göstərildiyi kimi, cədvəlin sağ sütunu son istifadə fəaliyyətlərinə görə emissiyaları göstərir. Bu, istehsal olunduğu sektora görə emissiyaları yenidən bölüşdürür və əvəzinə onları son istifadələrinə görə təyin edir<a href='https://www.eea.europa.eu/publications/end-user-ghg-emissions-energy/full-report-end-user-ghg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Bu, çox çeşidli son istifadələrə enerji istehsal edən sektor üçün xüsusilə fərqliliklər ortaya qoyur<a href='https://www.eea.europa.eu/publications/end-user-ghg-emissions-energy/full-report-end-user-ghg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/972610/Annex_1990-2019_UK_GHG_Emissions__final_figures_by_end_user_sector__by_fuel_and_uncertainties_estimates.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Emissiyalara görə məsuliyyət enerji tədarük sektorundan bu enerji ilə təchiz olunan istifadə edən fəaliyyətlərə və ya məhsullara yenidən bölünə bilər<a href='https://www.eea.europa.eu/publications/end-user-ghg-emissions-energy/full-report-end-user-ghg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/972610/Annex_1990-2019_UK_GHG_Emissions__final_figures_by_end_user_sector__by_fuel_and_uncertainties_estimates.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Nümunə olaraq həyət evləri ve mənzillərə istilik və ya elektrik vermək üçün yanacaq istifadəsindən qaynaqlanan emissiyaları göstərmək olar<a href='https://www.eea.europa.eu/publications/end-user-ghg-emissions-energy/full-report-end-user-ghg' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Bu enerji sektoru tərəfindən istifadə olunmaqdadır və ancaq binalar daxilində istifadə olunur<a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Planet üçün ən bərbad son istifadələr/fəaliyyətlər hansıdır

Magistral yollarda tətbiq olunan fəaliyyətlər qlobal istixana qazı emissiyalarının 12.6%-ni təşkil edir<a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Buraya yolların çəkilməsindən qaynaqlanan emissiyalar və bu yollarda hərəkət edən nəqliyyat vasitələrinin, o cümlədən minik avtomobilləri, yük maşınları və avtobusların emissiyaları daxildir<a href='https://files.wri.org/s3fs-public/pdf/navigating_numbers.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Buraya həm də bu nəqliyyat vasitələrinin istehsalı və ticarətindən yaranan emissiyalar da daxildir<a href='https://files.wri.org/s3fs-public/pdf/navigating_numbers.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Yaşadığımız və əmək fəaliyyəti ilə məşğul olduğumuz binalar qlobal CO₂e emissiyalarının 18%-ni buraxaraq daha artığını əmələ gətirir<a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Buraya işıqlandırma üçün istifadə olunan enerji, cihazların istifadəsi (rozetkaya qoşulmuş hər şey, tosterlərdən tutmuş saç qurutma maşınlarına qədər), soyuducu və kondisioner, o cümlədən evlərimizi və iş yerlərimizi isitmək üçün istilik və qaz kimi hər hansı birbaşa yanacaq istifadəsində işlənən elektrik enerjisi daxildir<a href='https://files.wri.org/s3fs-public/pdf/navigating_numbers.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Sənayeyə gəldikdə, dəmir və polad sənayesi, istixana qazı emissiyalarının 6.1%-ni formalaşdırmaqla<a href='https://files.wri.org/s3fs-public/pdf/navigating_numbers.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a> dünyanın ən böyük enerji tükədən sənayelərindəndirlər<a href='https://www.wri.org/data/world-greenhouse-gas-emissions-2019' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://files.wri.org/s3fs-public/pdf/navigating_numbers.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Polad istehsalının bir neçə mərhələsində CO₂ buraxılır, bunların içərisində istehsal yerində yanacaqlar yandırıldığında formalaşan emissiyalar (70%) və istehsal prosesində elektrik ve istilik istifadəsindən gələn bilavasitə emissiyalar (30%) da vardır.<a href='https://files.wri.org/s3fs-public/pdf/navigating_numbers.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Polada olan qlobal tələb hələ də artmaqdadır, buna görə də heç bir müdaxilə olunmadan belə bu sektor gələcəkdə daha da çox istixana qazı istehsal edə bilər<a href='https://www.iea.org/reports/iron-and-steel' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Tədarük zənciri nədir və nə üçün əhəmiyyətli hesab olunur?

Müəyyən bir məhsulun istehsalında yer alan bütün mərhələlər - resursların əldə edilməsi, istehsalı, daşıması və istifadə edilməsi və ya atılması ümumilikdə tədarük zənciri adlandırılır<a href='https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0140988312002010?via%3Dihub' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

İstixana qazı emissiyalarını son istifadəyə görə kateqoriyalaşdırdıqda, tədarük zəncirinin hər mərhələsindən gələn emissiyalar son məhsulun yaratdığı emissiyalara əsasən hesablanır.

Gəlin bunun qida və geyim tədarük zəncirində nə mənaya gəldiyinə nəzər salaq.

Bugünün qida tədarük zənciri insan fəaliyyətlərindən qaynaqlı istixana qazı emissiyalarının 26%-ni, təxminən 13.7 milyard metrik ton CO₂e yaradır<a href='https://ourworldindata.org/food-choice-vs-eating-local' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://ourworldindata.org/environmental-impacts-of-food' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Qida tədarük zəncirinin hər bir mərhələsi- tarladan masaya trendi ( ərzaq mallarının marketdən deyil də, birbaşa becərildiyi yerdən gətirilməsi)- istixana qazları istehsal edir<a href='https://ourworldindata.org/food-choice-vs-eating-local' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Qida tullantılarından qaynaqlanan emissiyaları da unutmayaq<a href='http://www.fao.org/3/mb060e/mb060e00.pdf' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>!

Torpaqdan istifadə dəyişikliyi və təsərrüfat mərhələləri qida emissiyalarının 82%-ni formalaşdırmaqla üstünlük təşkil edir<a href='https://ourworldindata.org/food-ghg-emissions' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>! Müxtəlif qidaların istixana qazı emissiyalarında da nəzərəçarpan fərqlər vardır: 1 kq mal əti istehsal etmək 60 kq CO₂e yayarkən, 1 kq noxud istehsal etmək sadəcə 1 kq CO₂e yayır<a href='https://ourworldindata.org/environmental-impacts-of-food' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

İstifadə etdiyimiz geyimlərin istehsal prosesində bir çox fərqli mənbələrdən gələn emissiyalar da rol alır<a href='https://www.nature.com/articles/s41558-017-0058-9' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Geyim sənayesinin qlobal istixana qazı emissiyalarının 10%-ə qədərinə görə məsuliyyət daşıdığı təxmin edilir<a href='https://unfccc.int/news/un-helps-fashion-industry-shift-to-low-carbon' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Bu, beynəlxalq uçuşlar və ya gəmiçilik sənayesi tərəfindən istehsal olunan emissiyalardan çoxdur<a href='https://www.nature.com/articles/s41558-017-0058-9' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a><a href='https://unfccc.int/news/un-helps-fashion-industry-shift-to-low-carbon' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>!

Bu CO₂e emissiyalarının belə yüksək olmasının səbəbi, aid olduğu sektordaki uzun tədarük zincirləri və intensiv enerji tələb edən istehsaldan qaynaqlanmaqdadır<a href='https://unfccc.int/news/un-helps-fashion-industry-shift-to-low-carbon' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

Moda insanlar arasında sürətlə yayıldıqca dəb sənayesindən qaynaqlanan emissiyalar artmağa devam edir; ən son trendlərə olan tələbləri qarşılamaq üçün hər bir neçə həftədən bir yeni dizaynlara sahib olan geyimlər daha qısa zaman çərçəvəsi içərisində istehsal edilir<a href='https://www.nature.com/articles/s41558-017-0058-9' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>. Bu gün orta istehlakçı 2003-cü ildəkindən 60% daha çox paltar alır<a href='https://www.unece.org/info/media/presscurrent-press-h/forestry-and-timber/2018/un-alliance-aims-to-put-fashion-on-path-to-sustainability/doc.html' target='_blank'><img src='/img/courses/ref.svg'/></a>.

İlkin mənbəsi və son istifadə fəaliyyəti daxil olmaqla, istixana qazı emissiyalarını kateqoriyalaşdırmağın müxtəlif yolları mövcuddur. İstixana qazı emissiyalarının hardan gəldiyini bilmək iqlim dəyişikliyi ilə daha effektiv mübarizə aparmaq üçün lazımi dəyişikliklərin edilməsi baxımından mühümdür.

Biz ilkin növbədə istixana qazlarının böyük emissiyaları ilə mübarizə aparmalı, (məsələn, enerji!) kiçik həcmli emissiya mənbələrinə fokuslanmağı dayandırmalıyıq. Növbəti fəsildə hansı ölkələrin daha çox istixana qazı emissiyası istehsal etdiyinə baxacağıq.